Σάββατο 13 Οκτωβρίου 2007

Η αρχιτεκτονικη των Κυκλαδων.

Τις «βιοκλιματικές» αρχές της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής -αν και ο όρος είναι σύγχρονος- καταγράφει το δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE «Ηλιος, άνεμος», εστιάζοντας στις Κυκλάδες, μια γεωγραφική περιοχή αντιπροσωπευτική του μεσογειακού κλίματος (δυνατοί άνεμοι, έντονη και παρατεταμένη κατά τη διάρκεια του έτους ηλιοφάνεια, μεγάλες περίοδοι ανομβρίας, αλλά και μεγάλα ποσοστά υγρασίας). Στο μικρό αιγαιοπελαγίτικο οδοιπορικό για τη μοναδική αρχιτεκτονική κληρονομιά των Κυκλάδων συνέβαλε η αρχιτέκτονος Δήμητρα Σιατίστα, συνεργάτρια του δικτύου στο πρόγραμμα «Sun and wind».

«Για να αποφύγουμε αυθαίρετες αναγωγές ας έχουμε υπόψη μας ότι ο όρος "βιοκλιματική" ή "οικολογική αρχιτεκτονική" είναι ένας σύγχρονος όρος, συνεπώς με το να ονομάζουμε "βιοκλιματικά" διάφορα στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι μόνο μια παραδοχή» τονίζει η Δήμητρα Σιατίστα. «Στην προκειμένη περίπτωση κάνουμε μια καταγραφή σε παραδοσιακές πρακτικές που συνήθως συνοδεύονται και με έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής που δεν ανταποκρίνεται στα σημερινά δεδομένα», προσθέτει η ίδια προτείνοντας: Να δανειστούμε την όχι και τόσο μακρινή εμπειρία του παρελθόντος και να την προσαρμόσουμε στη σημερινή κλίμακα αστικής οικιστικής ανάπτυξης σε συνδυασμό με τη σύγχρονη τεχνολογία. Ετσι ώστε να επιτύχουμε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης με τη βέλτιστη θερμική συμπεριφορά και ενεργειακή απόδοση.

Ενδεικτικές είναι οι ενότητες που ακολουθούν για την αρχιτεκτονική των Κυκλάδων και τις παραδοσιακές πρακτικές.

**Αερισμός: Επιδιώκεται ο διαμπερής αερισμός, όταν και όπου αυτό είναι εφικτό, με μικρά ανοίγματα στη βόρεια πλευρά καθώς έτσι επιτυγχάνεται η αποτελεσματική απομάκρυνση των θερμικών φορτίων αλλά και της υγρασίας. Πολύ συχνή είναι (στις Κυκλάδες) η χρήση του φεγγίτη που είναι ένα μικρότερο άνοιγμα σε πιο ψηλή θέση όπου συγκεντρώνεται θερμός αέρας. Ο φεγγίτης διευκολύνει στην απαγωγή αυτού του αέρα. Τα ανοίγματα (όπως οι καμινάδες) προκαλούν κατακόρυφο ρεύμα αέρα και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα σε υπόσκαφα, σε κτίσματα που είναι σε πλαγιές ή σε πυκνοδομημένους οικισμούς. Η «παραθύρα» στη Σαντορίνη είναι ένα άνοιγμα με πρόσβαση στο δώμα που λειτουργεί ως συλλέκτης της θαλάσσιας αύρας.

**Δροσισμός: Οταν ο αέρας στην πορεία του συναντά μάζες με χαμηλότερη θερμοκρασία, κατακρατείται μέρος του θερμικού φορτίου του και ψύχεται. Π.χ. στην αραβική αρχιτεκτονική ο δροσισμός επιτυγχάνεται με τη χρήση νερού και υπόγειους διαδρόμους. Αντιθέτως στην ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική το νερό δεν έχει χρησιμοποιηθεί για δροσισμό. Ωστόσο η θερμική μάζα των κτιρίων από πέτρα ή του εδάφους έχει αποτέλεσμα τη διατήρηση σε μεγάλο βαθμό της θερμοκρασίας στους εσωτερικούς χώρους. Στους υπόγειους ο αέρας παραμένει σταθερά στους 18 βαθμούς Κελσίου. Αν επιτευχθεί κυκλική κίνηση του αέρα από αυτό το χώρο προς έναν υπέργειο (όπου κυριαρχούν μεγαλύτερα θερμικά φορτία) τότε έχουμε δροσισμό του κινούμενου αέρα. Το ίδιο αποτέλεσμα έχουμε και όταν ο αέρας περνά μέσα από πυκνά φυλλώματα ή σκιερούς εξωτερικούς χώρους πριν εισέλθει από τα ανοίγματα στα κτίρια.

**Υπόσκαφα - ημιυπόσκαφα: Ο τύπος των κτιρίων αυτών αναπτύχθηκε στη μεσογειακή λεκάνη, την Κίνα, την Ινδία, την Κεντρική Αμερική, όπου το επέτρεπε το έδαφος (μαλακό και χωρίς υγρασία) με το κλίμα να παίζει καθοριστικό ρόλο.

Οι πιο γνωστός αντίστοιχος οικισμός στην Ελλάδα είναι εκείνος της Σαντορίνης, κλασικό παράδειγμα προσαρμογής στην τοπογραφία του νησιού και εκμετάλλευσης των δεδομένων για την καλύτερη προστασία από τις κλιματικές συνθήκες. Τα ανοίγματα τη -μοναδική- όψης είναι μικρά και εμποδίζουν την εισχώρηση ακτινοβολίας και θερμότητας το καλοκαίρι και την απώλεια θερμότητας το χειμώνα. Η θολωτή κατασκευή επιτρέπει την κυκλική κίνηση του αέρα. Παρ' όλα αυτά δεν αποφεύγεται η υγρασία ενώ ο φωτισμός είναι ελλιπής.

**Θερμομόνωση: Στα παραδοσιακά δώματα οι στρώσεις από ξερά φύκια ή βούρλα (υλικά με μικρή θερμική διαπερατότητα) λειτουργούν θερμομονωτικά.

Στις εξωτερικές επιφάνειες το λευκό χρώμα περιορίζει τη θερμότητα που απορροφάται από τους τοίχους.

Σημειώνεται ότι στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική πολλά υλικά και ο τρόπος εφαρμογής τους λειτουργούν θερμομονωτικά, αν και η έννοια αυτή όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα «είναι μια σύγχρονη επινόηση».
**Ηλιοπροστασία - σκιασμός: Οι τρόποι προστασίας του κελύφους από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία και η δημιουργία προστατευμένων εξωτερικών υπαίθριων ή ημιυπαίθριων χώρων διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

1. Ενσωματωμένα στη μάζα του κτιρίου. Η κατανομή των όγκων του κτιρίου σε σχέση με τον προσανατολισμό και τη διεύθυνση των ανέμων παίζει σημαντικό ρόλο (διαμόρφωση εσωτερικής αυλής, αίθριου, εσοχές, προεξοχές, διαφορετικά ύψη, τύποι ημιυπαίθριων χώρων - βεράντα, λότζια, στοά, ημιυπαίθρια είσοδος κ.λπ.)

Ενα στοιχείο που συναντάμε ξανά και ξανά στις περιοχές της Μεσογείου είναι η περιτοιχισμένη αυλή. Η δε στοά εμφανίζεται με διάφορες παραδοσιακές μορφές στην Ελλάδα.

2. Πρόσθετα: Κινητά στέγαστρα από ξύλο ή καλάμια, βλάστηση (πέργκολες, αναρριχόμενα φυτά, δέντρα κ.λπ.), παντζούρια, τέντες, υφάσματα, προεξοχές πάνω από τα παράθυρα, κ.λπ.

**Διαχείριση νερού: Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική η σχέση με τους φυσικούς πόρους, όπως το νερό, είναι οικολογική: Παλαιότερα στις περιοχές με λειψυδρία όπως οι Κυκλάδες τα δώματα αλλά και τα σοκάκια των οικισμών «συμμετείχαν» στην συλλογή και αποθήκευση του βρόχινου νερού.

Κλείνουμε αυτό το οδοιπορικό με την επισήμανση της συνεργάτριας του ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS.

«Η οικιστική πραγματικότητα όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μοιάζει να μην επιτρέπει "μεταφορές" της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στη σημερινή αστική ανάπτυξη σε ό,τι αφορά την ενεργειακή απόδοση και θερμική συμπεριφορά των κτιρίων».

Δεν υπάρχουν σχόλια: